Гэта яшчэ не капец

У апошні час заўважна, што некаторыя асобы ў нашай краіне плодзяць нейкія трывожныя прадчуванні і панічныя настроі. Вось, напрыклад, Андрэй Дзмітрыеў, намеснік лідара кампаніі «Гавары Праўду!» раптам разаслаў па ўсіх сваіх акаўнтах у сацыяльных сетках і па ўсім фрэндам панічны пост. Андрэй крычыць, што нам, мякка кажучы, усё. Канец.

Праўда, Андрэй выказваецца больш груба, па-народнаму, таму дзецям чытаць не рэкамендуецца. Памятаючы і пра тое, што Міністэрства інфармацыі пільна сочыць за зместам сайтаў, я не буду яго цытаваць. Урэшце, кожны карыстальнік інтэрнэту можа прачытаць гэта сам, напрыклад, тут, пост ад 6 сакавіка. Ці проста на сайце кампаніі «Гавары праўду».

Не ўдаючыся ў падрабязнасці, коратка перакажу. Дзмітрыеў рэгулярна абтэлефаноўвае выбарчыя акругі, мае зносіны з электаратам. І з гэтых зносін ён вынес, што краіне капец. На прадпрыемствах — запар скарачэнні, заробак скарачаюць альбо ўвогуле не плацяць, бізнес згортваецца, фермеры назіраюць за тым, як у калгасах закопваюць ураджай, гастарбайтэры вяртаюцца з Расіі. І ўсё крычаць: «Капец! Як жыць будзем?». «Ваенныя, міліцыя, бізнес, рабочыя, жыхары вёсак — усё мне за апошні месяц казалі «Як жыць? Куды мы ідзем? Гэта п......!», — сцвярджае Дзмітрыеў.

У прынцыпе, чуючы падобныя жальбы, мой знаёмы, разумны чалавек Цімафей Дранчук адказвае: «А няма чаго было за Луку галасаваць». Галасавалі — атрымайце. За што змагаліся, на тое і нарваліся. Так што нікога, акрамя сябе, не абвінавачвайце. І замест таго, каб выслухоўваць скаргі на тое, што ўсё дрэнна, Дзмітрыеву варта было б пацікавіцца: «Дарагі, а на рэферэндуме 1996-га года, ці ў 2004-м ты як галасаваў?». Або, «Родны, а дзе ты быў 19–21 сакавіка 2006 года? На Кастрычніцкай плошчы Мінска ў намётавым мястэчку? Не? Тады якія прэтэнзіі?»

Але, зрэшты, Дзмітрыеў так сказаць не можа. Ён жа палітык. А палітыку належыць быць ураўнаважаным і стрыманым. Я б абнадзеіў Андрэя: гэта яшчэ не капец. Гэта ўсяго толькі паўтарэнне пройдзенага. А сапраўдны капец чакае нас наперадзе.

Бо ўсе гэта мы ўжо праходзілі. Масавыя скарачэнні на заводах, нявыплату заробку, вымушаныя адпачынкі з пераводам працоўных на 2/3 стаўкі... Нічога не нагадвае? Мне — нагадвае. Я яшчэ не забыўся, што было чвэрць стагоддзя таму. Гэта пачатак 1990-х гадоў, сітуацыя, што папярэднічала развалу СССР.

Хто забыўся, можа злёгку асвяжыць памяць: вось, напрыклад, літоўцы распавядаюць, як яны жылі ў гэты час. Вось дзе быў піпец!

Мы ўжо забыліся і не ўзгадваем, што такое талоны, купоны і прадуктовыя карткі. Адны з самых яркіх успамінаў таго часу ў мяне — гэта калі мяне, школьніка, «знялі з урокаў», каб я мог чатыры гадзіны (!) прастаяць у чарзе за пральнай пастай «Пальміра», памятаеце такую (ну і дрэнь была!)? Памятаеце слова «выкінулі»? Дык вось, яе тады «выкінулі» ў адной гаспадарчай краме на ўвесь раён і давалі па два пачакі ў адны рукі. І, каб узяць пабольш, людзі стаялі за ёй па чатыры гадзіны сем'ямі. З таго часу я і не люблю камунізм.

Зараз людзі фіктыўна бяруцца шлюбам для таго, каб атрымаць ільготны крэдыт на будаўніцтва кватэры. А капец быў, калі фіктыўныя шлюбы рэгістраваліся, каб купіць гарнітур і туфлі. У пачатку 90-х толькі па «вясельнаму талону» можна было купіць нармальны абутак, успамінаеце?

У Мінску, як паведамілі мне дасведчаныя людзі, у той час не было дэфіцыту гарбаты. А ў Гомелі мы заварвалі святаяннік, мяту і мелісу, таму што гарбаты ў крамах не было. Адзін час не было і мукі, прыходзілася ў кавамолцы малоць грэчку і рабіць «грачаныя бліны».

Яшчэ адзін панікёр, лідар незалежнага прафсаюза РЭП Генадзь Фядыніч думае, што масавая незадаволенасць палітыкай улады выведзе народ на вуліцы недзе ўвосень. «Галодны, злы і бедны народ — страшная сіла», — папярэджвае ён і прагназуе, што «да восені наспеюць праблемы — ў эканомікі няма рэсурсаў для выпраўлення сітуацыі. Павялічыцца колькасць правапарушэнняў, таму што насельніцтва зоймецца рабаваннямі».

Не, хутчэй за ўсё, восенню такога не будзе. Як казаў яшчэ адзін мой знаёмы, найразумнейшы чалавек, гісторык Анатоль Сідарэвіч, рэвалюцыі здараюцца не тады, калі народу дрэнна. А калі яму становіцца ледзь-ледзь лепш, калі з’яўляюцца нейкія магчымасці. Вялікая французская рэвалюцыя здарылася не ад таго, што французам няма чаго было есці. Перадумовай для яе пачатку стала тое, што там з крамаў рэзка зніклі цукар і кава, — пагадзіцеся, якраз прадукты «не першай неабходнасці».

Так што рэвалюцыя здарыцца не тады, калі ўсіх выганяць на вуліцу і ім не будзе за што купіць ежу. Наадварот — тады ўсё з’едуць з гарадскіх плошчаў на прысядзібныя ўчасткі бульбу саджаць.

На нядаўнім фестывалі «Казюкас» у Літве літоўцы хадзілі з «фэйсамі калькулятарам»: пасля пераходу на еўра яны пераводзілі еўравыя кошты ў літы і абураліся, як усё дорага. І здзіўляліся: бедныя беларусы прыязджаюць на той жа фэст на такіх машынах, якіх «багатыя еўрапейцы-літоўцы» сабе дазволіць не могуць.

Рэвалюцыя пачнецца тады, калі ў краіне скончыцца бензін, і не будзе чым заправіць гэтыя самыя багатыя машыны. Калі за вырашчанай у вёсцы бульбай прыйдзецца ездзіць не на любай BMW X6, а на электрычцы, а потым пехатою. І тое не факт, што гэта прывядзе да народных пратэстаў, паколькі для «гарэлачнага» і «тытунёвага» дэфіцыту перадумоў пакуль няма. А памятаеце, як у 90-х цыгарэт было не дастаць?

Так што гэта яшчэ не капец. Гэта толькі перадумовы да яго. А сапраўдны капец, як вядома, прыходзіць непрыкметна.

Аднак у 90-х мы выжылі. З цяжкасцю, але — факт. Самы час зразумець: за кошт чаго?

Вядома, за кошт перабудовы прамысловасці: памятаеце гарбачоўскую «канверсію ВПК»? Прадпрыемствы вымушаныя былі круціцца. Напрыклад, гомельскі завод РТО, пасля «Ратон», раней рабіў лакатары для авіяцыі. У 90-я гады ягоны гендырэктар выправіўся ў Германію на стажыроўку ды за заказамі. І прывёз заказ: 200 сабачых будак з нержавеючай сталі! Для завода ВПК і дакладнай электроннай тэхнікі сабачыя будкі з нержавейкі — афігіцельны заказ, пагадзіцеся. А потым гэты гендырэктар стаў прэм’ер-міністрам Беларусі, Сяргей Сідорскі яго завуць...

Галоўнае, што нас тады выратавала — гэта свабода прадпрымальніцтва. Тады «чаўночылі» усё, хто мог, стыхійныя рынкі ўзнікалі на кожным пятачку. І, між іншым, адно з самых яркіх уражанняў ад незалежнасці ў Беларусі гэтым і звязана.

На мяжы 1991 і 1992 года, быццам бы, калі «Гомсельмашу» і РТО заробкаў не плацілі, а ўсіх адпраўлялі «на 2/3 зарплаты», да Новага года, на раён прыехалі некалькі фур з Узбекістана і па смешных коштах, якія маглі сабе дазволіць нават працоўныя, якія знаходзяцца «ў крызісе», прадавалі дыні. Дыні да Новага года! Пасля таго, як усе «ў саўку» звыклі, што нават мандарыны — дэфіцыт, які трэба «даставаць» ці ледзь не з боем.

Вось тады ці не ўвесь Сельмаш зразумеў БНФаўскі лозунг: «Незалежнасць — гэта дабрабыт».

На жаль, менавіта гэтай падушкі бяспекі ў нас не будзе, калі сапраўды надыдзе капец.

Вядома, Дзмітрыеў мае рацыю: калі мы не хочам паўтарэння 90-х, трэба ўжо цяпер «браць ногі ў рукі і бегчы імкліва падпісваць законы, дэкрэты, палажэнні, якія дадуць эканамічную свабоду, прыбяруць забюракратызаванасць, не ліць слёзы па вялікай прамысловасці і заводах, якія запусцілі, а рэфармаваць гэтыя «запушчаныя» заводы і дапамагаць людзям здабываць новую прафесію».

Але, мне падаецца, што нехта ўсё ж хоча паўтору 90-х. І таму я катэгарычна не згодны, што «ўжо піпец». Ён яшчэ і не пачынаўся. Ён яшчэ наперадзе.