Алег Цывінскі: “Беларускай эканоміцы неабходна лібералізавацца”

25 лютага Сусветны эканамічны форум у Давосе абвясціў спіс Маладых лідэраў планеты на 2009 год (Young Global Leaders–2009). Ужо традыцыйна ў такія спісы штогод уваходзяць да 100 самых выбітных эканамістаў, палітыкаў, навукоўцаў, журналістаў, актывістаў НДА, творцаў у веку да 40 гадоў. Абраннікі аўтаматычна далучаюцца да Форуму сусветных лідэраў, заснаванага ў 2004 годзе кіраўніком СЭФ Клаўсам Швабам. Крытэр выбару — прафесіяналізм кандыдатаў у сваёй сферы, прызнанне іх аўтарытэта грамадскасцю, іх патэнцыйная здольнасць спрычыніцца да кшталтавання будучыні планеты.



25 лютага Сусветны эканамічны форум у Давосе абвясціў спіс Маладых лідэраў планеты на 2009 год (Young Global Leaders–2009). Ужо традыцыйна ў такія спісы штогод уваходзяць да 100 самых выбітных эканамістаў, палітыкаў, навукоўцаў, журналістаў, актывістаў НДА, творцаў у веку да 40 гадоў. Абраннікі аўтаматычна далучаюцца да Форуму сусветных лідэраў, заснаванага ў 2004 годзе кіраўніком СЭФ Клаўсам Швабам. Крытэр выбару — прафесіяналізм кандыдатаў у сваёй сферы, прызнанне іх аўтарытэта грамадскасцю, іх патэнцыйная здольнасць спрычыніцца да кшталтавання будучыні планеты. Груба кажучы, у Давосе ўзяліся гадаваць маладыя глабальныя эліты. Сёлета Маладым лідэрам планеты ўпершыню быў абраны грамадзянін Беларусі — выпускнік БДЭУ Алег Цывінскі, прафесар Ельскага універсітэта (ЗША), выбітны спецыяліст па макраэканоміцы. Яшчэ да прызнання на СЭФ ён быў сусветна вядомы як навуковец — уладальнік прэстыжных прэмій, аўтар з высокім рэйтынгам цытаванасці: яго працы друкуюцца ў вядучых эканамічных часопісах планеты. Ведаючы, наколькі неабыякавыя для любога беларуса любыя факты сусветнага прызнання суайчыннікаў, журналіст Марыя Мартысевіч вырашыла крыху распытаць Алега пра яго шляхі да “такога жыцця.

— Алег, прыміце віншаванні з нагоды прэстыжнай прэміі. Ці была яна для вас нечаканасцю? Як вам — пачувацца “маладым глабальным лідэрам?

— Дзякуй. Зразумела, гэта была нечаканасць. Я ведаў, што намінаваны, але ж і ведаў, што атрымаць прэмію даволі складана. Выбар ідзе сярод 5 тысяч кандыдатаў да 40 гадоў, а мне ўсяго 31, таму было нечакана, што мяне абралі ўжо сёлета: сярэдні век пераможцаў крыху вышэй — год 35–36. Атрымаць прэмію было вельмі прыемна, тым больш прыемна па прычыне, што я першы лаўрэат з Беларусі. Гэта вельмі добра для нашай краіны, бо мы мала прадстаўленыя ў сусветнай эліце, у тым ліку і на СЭФ. Для мяне гэта таксама прызнанне маіх поспехаў і ў акадэмічным плане, і павелічэнне майго аўтарытэту на сусветным узроўні, бо галоўныя крытэры выбару — значныя дасягненні і вялікі патэнцыял. З Кітая, як правіла, абіраюць 5 чалавек, з Расіі — 3, з Украіны — 1, ЗША — 10–15 чалавек. З аднаго боку, прэстыжна, што мяне абралі па квоце ЗША, дзе я працую. У вялікіх краінах канкурэнцыя большая. Сярод іншых прадстаўнікоў Паўночнай Амерыкі ў 2009 годзе — акторка Джэсіка Біл, гулец у гольф Тайгер Вудс, фундатарка дабрачыннай арганізацыі, вынаходнік “Скайпу, уладальнік “Ютубу... Але я — грамадзянін Рэспублікі Беларусь, таму гэта прэмія — і для Беларусі таксама.
Статус маладога лідэра дае права ўдзельнічаць у Форуме маладых лідэраў. Гэта дадатковая магчымасць камунікавання, магчымасць ствараць супольныя праекты, прасоўваць ідэі, а таксама знаёміцца з ідэямі тых, хто будзе адыгрываць ролю ў розных сферах ужо праз некалькі гадоў. Калі цябе абіраюць, ты вырашаеш, ці хочаш быць актыўным сябрам супольнасці. Актыўных сябраў на сёння — каля 300.

— У свой 31 год вы — без перабольшанняў — “узыходзячая зорка сусветнай эканомікі. Людзі, што дасягнулі чагосьці ў жыцці і сталі знакамітыя ўжо ў 25–30 гадоў — сусветная тэндэнцыя. Як вы думаеце, у чым прычына такога “амаладжэння лідэраў?

— Я таму і абраў акадэмічную, навуковую дарогу, што ў гэтай галіне можна вельмі імкліва зрабіць кар’еру. Увогуле ж, у сучасным свеце парушыліся ўсе іерархіі: прызнанне твайго поспеху ўжо не залежыць ад тваіх сувязяў, паходжання ці “выслугі гадоў: толькі твае дасягненні як прафесіянала. Магчыма, менавіта таму маладыя з новымі крэатыўнымі ідэямі дасягаюць поспеху так хутка.

— Што больш прыцягвае вас у вашай прафесійнай дзейнасці: даследчыцкі кампанент ці выкладчыцкі?

— Ельскі універсітэт — гэта перадусім даследчыцкі цэнтр, задача якога — выпрацоўваць новыя рашэнні для актуальных працэсаў у свеце. Я тут ачольваю Праграму Макраэканамічных даследаванняў у Інстытуце Коўла, а выкладчыцкіх курсаў у мяне не больш за два ў год. Навука для мяне на першым месцы.

— Вы і ваш сябар Міхаіл Голасаў былі ці не найлепшымі студэнтамі Мінскага наргасу выпуску 1998 года. Пытанне нібыта з прадказальным адказам, але ўсё ж: чаму вы з’ехалі з Беларусі, не прыняўшы прапановаў выкладаць на радзіме?

— Так, я паступіў у аспірантуру ў ЗША, Голасаў вучыўся ў Канадзе… Калі вы хочаце займацца эканомікай на сусветным узроўні, варта вучыцца гэтаму не ў нас, а ў іх. Беларуская, дый расійская эканамічная навука развітыя даволі слаба. (У Расіі выключэнне — Расійская эканамічная школа, дзе рыхтуюць сапраўды моцных магістраў). Атрымліваць навуковую ступень па эканоміцы варта ў найлепшых універсітэтах Амерыкі. Нават у Еўропе сур’ёзнага ўкладу ў развіццё эканамічнай навукі мала — усяго 2–3 салiдныя цэнтры…

— Вы вучыліся ў БДЭУ, пасля — ва універсітэце Мінесоты, працавалі ў Гарвардскім і Каліфарнійскім універсітэтах... У чым, на ваш погляд, розніца паміж амерыканскай і беларускай эканамічнай адукацыяй?

— У амерыканскай сістэме ўпор робіцца на самастойную працу. Прафесар на лекцыі задае тон, апісвае агульныя рэчы. Асноўная праца — па-за класам. У Беларусі на кожную лекцыйную гадзіну прыпадае адна гадзіна самастойнай працы. Калі ж я выкладаю ў амерыканскай ВНУ, на адну лекцыйную гадзіну прыпадае 8–9 гадзін самастойнай працы. Таму курс, на які ў беларускім універсітэце (напрыклад курс макраэканомікі ў наргасе) адводзіцца паўтары гады, у Ельскім універсітэце праходзіцца за няпоўны семестр. Усё нашмат хутчэй. Па-другое, адно з самых галоўных адрозненняў: у амерыканскай культуры няма такіх паняццяў, як “шпаргалкі, “спісванне. Гэта фактычна адзінае, за што могуць адлічыць з універсітэта. Шпаргалка — аўтаматычная двойка, нават за адзінкавае спісванне — выключэнне. Тут пашыраны культ самастойнай працы студэнта.

— Існуе перакананне, што постсавецкая адукацыя дае шырокія, энцыклапедычныя веды ў спецыяльнасці, у той час як амерыканская выхоўвае вузкага спецыяліста: выпускнік інстытута дранікаў няздольны стаць кандыдатам навук па стравах з бульбы…

— Насамрэч усё наадварот. Напрыклад, калі я паступаў у наргас, я паступаў на факультэт банкаўскай справы. Гэта значыць, у свае 16 год я мусіў абраць, чым буду займацца ў жыцці. У Амерыцы зусім іначай: калі студэнт паступае ва універсітэт, ён паступае ва універсітэт, а не на спецыяльнасць. Толькі на другім ці нават на трэцім курсе ён можа выбраць эканоміку, матэматыку ці медыцыну. Сістэма найлепшых амерыканскіх ВНУ пабудаваная такім чынам: мы не ведаем, што будзе праз 20 год, але мы можам падрыхтаваць студэнтаў, каб з нашай базай ведаў яны самі навучыліся тым рэчам, якія з’явяцца год праз 20. Адукацыя строга непрафесійная. Мы рыхтуем усебакова адукаваных спецыялістаў.

— Вы — спецыяліст па макраэканамічнай палітыцы. Апошнім часам увага гэтай дысцыпліны засяроджаная на рашэнні праблемы сусветнага крызісу. Ці не было ўручэнне вам прэміі звязана і з гэтым?

— Апошнім часам роля эканамістаў у свеце ўвогуле значна павялічылася. У звычайны час, каб разумець эканоміку, дастаткова базавай адукацыі ў межах універсітэцкай праграмы. Цяпер усё складаней. Каб нешта разумець у тым, што адбываецца, трэба мець адукацыю на ўзроўні эканамічнай аспірантуры, інакш сусветныя працэсы не зразумець у прынцыпе.

— Шмат вашай аналітыкі прысвечана наступствам сусветнага крызісу ў Расіі. А ці сочыце вы за падзеямі ў Беларусі? Як вам так званая “беларуская мадэль эканомікі?

— Вядома ж, сачу. У прынцыпе, розніца паміж краінамі не вельмі вялікая: на Беларусь і Расію крызіс уплывае, лічы, аднолькава. Беларуская мадэль… Ведаеце, мадэлі эканомікі паўсюль аднолькавыя: што ў Чылі, што ў Расіі, што ў Беларусі. Беларусь у сусветным плане даволі багатая краіна. Мы ўсе разумеем, што эканамічны рост будзе запавольвацца: усе плады, што вісяць нізка, ужо знятыя. Таму трэба будаваць больш лібералізаваную, адкрытую эканоміку. Так, Беларусь расла вельмі хутка — але з нізкага старту. Нядзіўна, што рост Беларусі быў такі высокі. Але цяпер, калі плады эканамічнага росту сабраныя, будзе запавольванне росту. Крызіс б’е па ўсіх краінах. Трэба дзейнічаць, каб працягнуць рост эканомікі.

— Як простая беларуская абывацелька, я чула, што ў Беларусі крызіс пачаўся пазней — але і працягнецца ён даўжэй. Наколькі гэта адпавядае праўдзе?

— Відаць, праўда. Працэс выхаду з крызісу залежыць ад таго, наколькі ўвогуле лібералізаваная эканоміка. Эканамісты называюць гэта “працэс стваральнага разбурэння. У лібералізаванай эканоміцы сапраўды, некаторыя фірмы збанкрутуюць. Але найлепшыя застаюцца, адраджаюцца, растуць хутчэй. А эканоміка, менш развітая з гледзішча свабоднага рынку, уступае ў крызіс пазней, але выкараскваецца даўжэй. Мы бачым гэта на прыкладзе Японіі, якая страціла 10 гадоў эканамічнага росту, бо вырашыла не праводзіць рэструктурызацыі эканомікі. Гэта быў вялікі ўрок эканамічнай лібералізацыі. Калі ў беларускай эканомікі ёсць жаданне працягваць рост, ці хаця б не дапусціць спаду, ёй, безумоўна, неабходна лібералізавацца. І ў рынку працы, і ў рынку капіталу ёсць запас эканамічнага росту, які можна вызваліць.

— Можаце даць пару эксклюзіўных парадаў для маладых навукоўцаў-эканамістаў у Беларусі?

— Трэба інтэгравацца ў сусветную эліту: чытаць міжнародныя часопісы, старацца ездзіць на канферэнцыі. Эканоміка — глабальная навука, мы, беларусы, павінныя канкураваць не на мясцовым — на планетарным узроўні. У нас добры патэнцыял, шмат таленавітых дзяўчат і хлопцаў, якія могуць нешта значыць у свеце: варта захацець ды прыкласці сур’ёзныя намаганні — і ўсё атрымаецца.

— Форум маладых лідэраў пакліканы “кшталтаваць будучыню планеты. Якія вашы ідэі па кшталтаванні будучыні?

— Будучыня планеты залежыць ад эканамічнага росту. За апошнія 20–30 гадоў свет змяніўся. Эканамічны рост у Кітаі і Індыі выцягнуў сотні мільёнаў людзей з галечы. Так што галоўная задача — забяспечыць эканамічны рост. Бягучы крызіс паказвае, наколькі важная для нас усіх эканоміка.