Васіль Быкаў пра Лукашэнку: Такое ўражанне, што ён толькі ўчора прыляцеў з космасу
20 гадоў таму Васіль Быкаў напісаў артыкул, у якім жорстка асудзіў тады яшчэ дэпутата Лукашэнку.
Пра яго піша Сяргей Навумчык у сваёй кнізе «Сем гадоў Адраджэння, альбом Фрагмэнты найноўшай беларускай гісторыі (1988-1995)». Ён згадвае, што ў жніўні 1993 года расейская газета «Правда» апублікавала інтэрв'ю з беларускім дэпутатам Лукашэнкам пад загалоўкам «Дык адродзіцца!». У ім ішла гаворка аб неабходнасці аб'яднання Беларусі і Расіі.
Васіль Быкаў праз некалькі дзён — у верасні 1993 — жорстка адрэагаваў на заявы дэпутата артыкулам у «Народнай газеце». Яна была апублікаваная пад загалоўкам «Каб захаваць уладу, яны гатовыя аб'яднацца з самім д'яблам» і ў ёй пісьменнік раскрытыкаваў заявы Лукашэнкі, піша «Салiдарнасць».
Прапануем вашай увазе вытрымкі з артыкула:
«Народы былога Савецкага Саюза мелі нядаўна шчаслівую магчымасць пазнаёміцца ў «Правде» з адрозным сваёй незвычайнасцю матэрыялам. Маецца на ўвазе інтэрв'ю з малітоўным загалоўкам «Дык адродзіцца!», арганізаванае ўласным карэспандэнтам гэтай газеты ў Беларусі.
Вядома, у свой час у ёй даводзілася чытаць і не такія матэрыялы, але каб з такой ашаламляльнай адкрытасцю паставіцца да далікатнай незалежнасці краіны, дзе нарадзіўся і жывеш, дзе будуць жыць твае дзеці, — такое трэба пашукаць у наш час нават сярод самай рэакцыйнай прэсы.
...
Наогул не мела б вялікага сэнсу палемізаваць з гэтым газетным лямантам перапуджанага чалавека, які за гады ідэалагічнага адурэння, мабыць, так і не разабраўся ў гістарычнай сутнасці часу. Калі б аўтарам інтэрв'ю, дадзенага ваяўнічаму прадстаўніку камуністычнай журналістыкі, быў не народны дэпутат, прадстаўнік выбарнай улады, якая ў цяперашні час вызначае не толькі спосаб жыцця цяперашніх пакаленняў, але імкнецца ўплываць на жыццё наступных, на лёс нашай дзяржаўнасці. Хоць пра які лёс можна весці размову, калі гэты і яму падобныя дэпутаты, ужо не тоячыся, ўзялі курс на ліквідацыю дзяржаўнасці, на дэнансацыі белавежскіх пагадненняў і «аднаўленне адзінай саюзнай дзяржаўнасці». Каб жыць разам.
Ствараецца ўражанне, быццам паважаны народны дэпутат толькі ўчора прыляцеў з космасу на нашу грэшную зямлю і ўбачыў, што тут «народ дайшоў да жабрацтва», што вакол жах і беспарадкі, і яго спасцігла шчаслівае азарэнне: «паасобку з бяды не вырвацца». Быццам бы і не ведае, што Беларусь больш за 70 гадоў згодна і вернападдана жыла ў «адзінай і нармальнай дзяржаве» і менавіта ў ёй дажыла да сённяшняга жаху і бяспраўя, калі «няма нафты, гаручага, прастойваюць камбайны, перакрываецца газ, няма новых расейскіх грошай». (Заўважце, усё — у безасабовай форме, усе няшчасці — быццам па волі лёсу.)
Што і казаць, сапраўды жудасна. Толькі якая сувязь паміж «няма нафты, гаручага» і незалежнасцю краіны? Няўжо народны дэпутат думае, што ў рамках «адзінага і нармальнага» ён усё гэта будзе мець бясплатна, па званку з «Белага дома»?
У Расіі таксама не ва ўсіх ёсць бензін нават для жніва, бо за бензін трэба плаціць, а ў земляробаў Сібіры, напрыклад, няма грошай. Бо таксама беспарадак, развал, сацыялістычная безгаспадарчасць. Цікава, аўтар не разумее, ці робіць выгляд, што не разумее, прычын развалу гэтай «адзінай і нармальнай» дзяржавы, якая таму і развалілася, што існаваць далей не знайшлося магчымасці.
...
Эканоміка, у якой 80 працэнтаў нацыянальнага прыбытку пачала адбіраць ваенная вытворчасць, доўга існаваць не магла. Гэта зразумела не толькі ЦРУ, але і КДБ, а за імі і «малады гаспадар» СССР Міхаіл Гарбачоў, які пачаў перабудову для таго, каб выжыць, выратаваць дзяржаву і КПСС. Але было ўжо позна — не дапамагла і перабудова.
...
Суверэннасць нацыі і дзяржавы — адны з самых святых дабротаў сумеснага чалавечага існавання, і толькі ва ўмовах скажонай, перакуленай свядомасці з'яўляецца патрэба гэта даказваць».
Праз год пасля выхаду гэтай водпаведзі Лукашэнка стаў прэзідэнтам і ў дачыненні да Васіля Быкава пачалася кампанія цкавання. Прычынай яе, відавочна, быў не толькі артыкул у «Народнай газеце». Пісьменнік з’яўляўся адным з заснавальнікаў БНФ і паслядоўным крытыкам прэзідэнта.
1993 год. Васіль Быкаў (у цэнтры) на мітынгу, прысвечаным Дню Волі (фота nashaziamlia.org)
Пасля 1994 кнігі Быкава перасталі выдаваць у роднай Беларусі. Пазней пісьменнік будзе успамінаць: «Па волі гэтай прапаганды я зрабіўся не толькі дрэнным пісьменнікам, але і «вар'ятам нацыяналістам», які марыць адабраць у Польшчы Беласточчыну, а ў Расіі — Смаленск.У выніку гэтай кампаніі я страціў некаторых сваіх сяброў з колаў расейскай дэмакратыі».
У кампанію цкавання былі ўцягнутыя нават былыя аднапалчане пісьменніка. У 1997 годзе ў «Знамени Юности» і «Народнай газеце» выйшлі артыкулы пад лозунгамі «З Быкавым у разведку не пойдзем» і «Прышчэпка непрыязнасці. Адкрыты ліст Васілю Быкаву».
Цкаванне, забарона і пагаршэнне на гэтым фоне здароўя вымусілі народнага пісьменніка з'ехаць за мяжу ў палітычную эміграцыю. Вярнуўся Васіль Быкаў у Беларусь толькі за месяц да смерці, якая прыйшла да яго дзесяць гадоў таму, 22 чэрвеня 2003 году.