Сяргій Жадан: “Тое, чым мы жывем, дзеля чаго паміраем”

Сяргій годна вытрымаў выпрабаванне не толькі літаратурнай славай. У 2004-м ён быў камендантам харкаўскага Майдану, а ў 2013-м — адным з арганізатараў Еўрамайдану. Прапануем вершы Жадана ў перакладзе Андрэя Хадановіча.



Фота Таццяны Давідэнка

Сяргія Жадана любяць і ведаюць. Не толькі ва Украіне. Настолькі, наколькі ўвогуле сёння могуць ведаць сучаснага літаратара. Кніжкі вершаў выходзяць неймавернымі для яго калегаў-пэтаў накладамі. Кожны раман чакаецца і сустракаецца з энтузіязмам. На жывых выступах разам з гуртом “Сабакі ў космасе” публіка танчыць — і гэта пад вершы. Праўда, трэба ведаць, як Сяргій іх чытае. З усіх апытанняў вынікае, што Жадан — адзін з найаўтарытэтнейшых ва Украіне празаікаў і, безумоўна, “галоўны”, калі можна так выразіцца, паэт. Хтосьці ўжо назваў яго найлепшым паэтам кірыліцы. (Не бяруся каментаваць, слаба ведаю, што пішуць сербы і балгары.) Хтосьці параўнаў з “Бітлз” — маючы на ўвазе, што кожная новая праца пераўзыходзіць папярэднія, хоць, здавалася б, куды далей. У Беларусі Сяргія — прызнаюся з лёгкім сумам як перакладчык — усё часцей чытаюць проста ў арыгіналах, па-ўкраінску, прывозячы і замаўляючы сябрам з аказіяй ягоныя кніжкі. Тым не менш, пералічыць усіх яго беларускіх перакладчыкаў — ад Алеся Аркуша да Антона Рудака — не хопіць пальцаў на руках. І калі хтосьці і паўплываў на нашых найлепшых маладых паэтаў, то з пэўнасцю — Жадан.

Жадан, які годна вытрымаў выпрабаванне не толькі літаратурнай славай, але і ўсімі катаклізмамі, праз якія праходзіла і праходзіць яго Украіна. Калі ў 2004 быў камендантам харкаўскага Майдану, а ў 2013 — адным з арганізатараў харкаўскага Еўрамайдану. Калі як аўтар сацыяльных тэкстаў і арганізатар шматлікіх акцыяў пляжыў розных оркаў і гоблінаў у харкаўскіх уладах. Калі змагаўся з культурнай падзеленасцю краіны — прывозячы ў Кіеў ды перакладаючы на ўкраінскую паэтаў з Луганска, палемізуючы з рознымі снобамі і даводзячы вартасць Усходняй Украіны. Калі ў часе нядаўніх падзеяў у Харкаве быў схоплены і не стаў на калені перад “міратворцамі” з георгіеўскімі стужкамі, за што быў жорстка збіты і потым сур’ёзна лекаваўся. Калі ў часе вайны пісаў — цяпер піша! — геніяльныя і вельмі своечасовыя для Украіны тэксты, абсалютна пазбаўленыя крыўды і агрэсіі. Тэксты, дзе прамаўляюцца старыя як свет біблейскія ісціны, пра якія мы схільныя забываць. Ісціны, што ў Сяргіевым пераказе гучаць абсалютна не зацёрта, чапляюць самыя балючыя кропкі, але і адначасна нясуць надзею там, дзе нагодаў для яе, здавалася б, усё меней. Бо сіла па-ранейшаму ў любові, бо “ўсе нашы страхі прывідныя, бы снягі”, а “чужымі нас робіць наша пагарда”, што “сама нас знаходзіць і забівае сама”.

Андрэй Хадановіч

* * *

Нашы дзеці, Марыя, растуць, як трава:

спрацаваныя рукі, стрыжаная галава,

па адрасах часовых туляюцца, як піраты

паўжывое дзяржавы ў пошуку ежы й пітва.

Жывуць сваімі законамі, страхамі і маной,

не патрабуюць зменаў і маралі дурной.

Якія могуць быць змены ў тым, чаго не існуе?

Якая ўжо тут мараль між вайной і труной?

А вось твой, Марыя, сын зусім не па-людску жыве:

з галавою ў відзежах, цудах і харастве,

кажа дзіўныя словы, нібы сіла ў любові,

а без любові, маўляў, не расці й траве.

Кажа, ніякі закон не мае вагі

і ўсе нашы страхі прывідныя, бы снягі,

а ворагі ў нас з’яўляюцца толькі таму, што

мы гэтых ворагах першыя б’ем з нагі.

Але ж мы сваіх ворагаў помнім у твар,

ведаем, колькі схаваў іх лясны гушчар,

колькі і дзе працуе на нашых заводах,

колькі ахвяраў на наш пакладуць алтар.

Хто іх прывёў, скажы, на нашы палі?

Якога… цуда жывуць на нашай зямлі?

Чаму нашы дзеці, Марыя, глядзець павінны

у іхны аўсвайс — хто яны і адкуль прыйшлі?

А вось твой сын заўсёды з чужымі, твой сын

апавядае чужым, з якіх рычагоў і спружын

складаецца неба над намі ў гэтую поўнач,

выхоўвае іхных дзяцей, суцішае іхных жанчын.

Не можа чужых быць, кажа, — тут, дзе сума й турма,

дзе на паўгода дажджы й на паўгода зіма,

чужымі нас, кажа, робіць наша пагарда,

яна сама нас знаходзіць і забівае сама.

Таму нашы дзеці просяць гэтак сказаць яму:

хай са сваёй сумою ў сваю турму

валіць адсюль і ўсіх забірае чужынцаў,

усіх, хто верыць яму невядома чаму.

Хай забярэ ўсе іх кнігі — далей ад бяды,

хай ачысціць ад ромаў вёскі і гарады,

ад равінаў і муфціяў, кніжнікаў і прарокаў —

хай іх выводзіць адсюль, калі мае куды.

Іначай мы пусцім да неба цяжкія дымы,

іх базарныя будкі й малельныя спалім дамы,

горкія сінагогі й крохкія мінарэты —

усё, чаго зразумець не маглі й не хацелі мы.

Хай іх выводзіць і сам разам з імі йдзе,

каб за пажарам не здарыцца горшай бядзе,

хай памятае, што ўсіх, хто тут застанецца,

мы ўсё адно патопім у нашай вадзе.

Хай забірае адсюль усіх гэтых людзей,

хай там іх цешыць любой са сваіх ідэй.

Хай толькі потым вернецца. Вернецца і ўратуе

калі не нас, то прынамсі нашых дзяцей.

Чаму мяне няма ў сацыяльных сетках

Голка

Антон, трыццаць два гады,

у статусе было ўказана, што жыве з бацькамі.

Праваслаўны, хоць у царкву не хадзіў,

скончыў універсітэт, замежная — ангельская.

Татуажнік, ён меў свой почырк,

калі так можна сказаць.

Праз ягоныя ўмелыя рукі й вострую голку

прайшоў не адзін натоўп мясцовых.

Калі ўсё пачалося, шмат казаў пра

палітыку ды гісторыю, пачаў хадзіць на мітынгі,

перасварыўся з сябрамі.

Сябры абражаліся, кліенты знікалі.

Баяліся, не разумелі, з'яжджалі з гораду.

Найлепей адчуваеш чалавека, кранаючыся яго голкай.

Голка джаліць, голка сшывае. Пад цёплым

металам такое падатлівае палатно жаночай

скуры й такі шчыльны светлы брызент

скуры мужчынаў. Працінаеш чыюсьці

абалонку, выпускаючы з цела аксамітныя

кроплі крыві, б’еш і б’еш, выбіваеш

крылы анёлаў на пакорнай паверхні свету.

Б’еш і б’еш, татуажнік, бо мы пакліканыя

напаўняць гэты свет сэнсам, напаўняць яго

колерамі. Б’еш, татуажнік, гэтую

абшыўку, пад якою душы й хваробы —

тое, чым мы жывем, дзеля чаго паміраем.

Хтось расказаў, што яго падстрэлілі на блок-пасце,

зранку, са зброяй у руках, неяк выпадкова —

ніхто нічога не паспеў зразумець.

Пахавалі ў агульнай магіле — іх там усіх так і хавалі.

Асабістыя рэчы перадалі бацькам.

Статус так ніхто й не правіў.

Прыйдзе час і нейкая сволач

абавязкова напіша пра гэта гераічныя вершы.

Прыйдзе час і нейкая сволач

скажа, што пра такое наогул не трэба пісаць.

Пашуковік

Доўга яе шукаў. Нумар яна змяніла,

з гораду ўцякла, сацыяльнымі сеткамі

не карысталася. Праз знаёмых знайсці

не ўдалося, праз царкву таксама.

А потым сама напісала, пра справы,

пра пераезд, пра новыя акалічнасці й прывыканне.

Расказала пра брата, думаю, дзеля таго й пісала —

каб расказаць пра брата, пра ягоную смерць.

Мабыць, звярталася з гэтым не толькі да мяне, прынамсі —

не да мяне першага. Надта ўжо спакойна

пісала. Іх накрылі, пісала, усіх разам, адным

залпам. Потым нашы вярнуліся, хацелі

забраць загінулых. Дакладней — тое, што ад іх

засталося. Найцяжэй было з нагамі. У кожнага

мае быць па дзве нагі. Яны іх так і складалі —

каб у кожнага было па дзве нагі, пажадана —

аднаго памеру.

Брат займаўся музыкай. Меў добрую гітару.

У яго яе ўвесь час пазычалі.

Вось што з ёй цяпер рабіць? — пытала яна. —

Я брала, спрабавала граць, з непрывычкі парэзала пальцы.

Вельмі балела. Дагэтуль не зажывае.

Секта

Андрэй і Павал, адвентысты, студэнты.

Тата-прадпрымальнік падтрымліваў грамаду,

яны звыклі ставіцца да царквы

як да часткі свайго жыцця —

бывалі там кожны дзень, дапамагалі

рабіць рамонт, выкладалі фота ў сетцы,

дзякавалі за падтрымку.

Іх і ў мірны час лічылі сектантамі,

а калі гэта ўсё пачалося — проста зладзілі

на іх паляванне. Хтосьці з'ехаў, хтосьці схаваўся.

А іх абодвух схапілі. Трымалі ў падвале,

прымушалі хаваць забітых, капаць магілы.

Яны хацелі адкупіцца, баяліся, плакалі.

Іх перавялі ў іншую яму. Потым проста забылі

пра іх, нібы іх і не існавала.

Сядзелі ў чорным падвале, слухалі цемру,

спачатку маліліся, потым кінулі —

саромеліся адзін аднаго.

Веру страчваеш тады, калі выпадае

магчымасць за яе памерці, а ты гэтай

магчымасцю не паспеў скарыстацца.

Навошта вера таму, хто бачыў, як усё выглядае насамрэч?

Навошта верыць у тое, што не мае для цябе

ніякага сэнсу?

Ніхто не кажа, што было са святымі, у якіх

на целе адкрываліся стыгмы. Што было з тымі

стыгмамі? Яны самі сабой закрываліся,

як ружы ўвечары? Або доўга краватачылі,

гнаіліся і балелі пад бінтамі?

Мужчыны са сляпымі ад цемры вачыма

прыходзілі ў шпіталь на перавязку,

сціскалі зубы, калі сястра адрывала ім

ад раны засохлыя бінты і свежая кроў

праступала на цёмнай скуры. Прасілі

болеспатольнага, хоць бы якога.

Але не існуе ніякага болеспатольнага

ад таго, што ў іх баліць, не існуе.

Марадзёр

Кепская біяграфія,

з такіх біяграфіяў робяць ранішнія навіны.

Стары яго замерз у снежні, у пустым трамваі.

У мамы праблемы з цукрам.

Няскончанае тэхнічнае, два гады на ўліку,

спаленае ёдам горла,

разарванае арматурай вуха.

Пра што ты мроіў усе гэтыя гады?

Чаго хацеў?

Усё, чаго ён хацеў, ляжала

ў найбліжэйшым гандлёвым цэнтры.

Зламаць яго было, нібы зламаць

пячаткі на папскіх граматах.

«Я ніколі, — пісаў ён, — не меў такой

колькасці грошай, каб купіць

усё, што мне хочацца. Заўсёды нешта

адкладаў на лепшыя часы.

Толькі цяпер зразумеў, што лепшых

часоў не будзе.

Ты таксама тут нарадзіўся.

Ты ведаеш, як яно ўсё.

Скажы следам за мной:

жыццё — жорсткае й несправядлівае,

жыццё — кароткае й безнадзейнае,

жыццё — бязрадаснае і подлае.

Той, хто нічога не меў,

нічога й не будзе мець,

той, каму няма чаго губляць,

нічога й не згубіць”.

Тут доўга ніхто не чакае лепшых часоў.

Маўклівую, ціхую смерць тут ніхто

не адрознівае ад усіх астатніх жанчын.

Добрае сэрца, хворыя лёгкія —

ты жывеш з ёй, таму што любіш,

паміраеш таму, што жывеш з ёй.

“Дзякуй, што пішаш, — кажа мне ён, —

дзякуй, што пішаш”.

“Няма за што”, — адказваю я.

І сапраўды — няма.

Пераклаў з украінскай Андрэй Хадановіч