Ксёндз Фабіян Абрантовіч: адзін з нас

Імя Фабіяна Абрантовіча павінна быць упісанае залатымі літарамі не толькі ў гісторыю Беларусі.



ai_161323_aux_head_20150724_abrantovich_360.jpg

Уявіце сабе чалавека, які ўдзельнічаў у нелегальнай транспарціроўцы каштоўнасцяў, рызыкуючы кар'ерай, але і ўласным жыццём, выдатна разбіраўся ў складанасцях светапоглядаў ангельскіх біскупаў, даваў урокі спеваў, пры гэтым напісаў чатыры філасофска-тэалагічныя працы і стаў на чале адраджэння цэлай плыні. І ўсё гэта беларускі святар! Які невядомым і дзіўным чынам знік са старонак айчыннай гісторыі.

Знаёмцеся, перад вамі а. Фабіян Абрантовіч — чалавек-гара беларускай нацыі. Сёння яго імя знаёмае толькі вузкаму колу зацікаўленых і спецыялістаў, хоць усё яго жыццё было накіраванае на служэнне Радзіме. Як атрымалася, што духоўная асоба, філосаф і адзін з самых адукаваных людзей свайго часу, дзеяч, усё жыццё якога было прысвечанае ідэі адраджэння Беларусі, забыты? А між тым, па словах а. Чэслава Сіповіча, імя а. Фабіяна Абрантовіча павінна быць упісанае залатымі літарамі не толькі ў гісторыю Беларусі, але і ў саму гісторыю каталіцкай царквы, бо менавіта ім ён аддаў не толькі ўсе свае таленты, але і жыццё.

а. Фабіян Абрантовіч нарадзіўся 14 верасня 1884 г. у фальварку Верашкоўшчына каля Навагрудка — на зямлі, якая падарыла Беларусі і свету мноства вялікіх людзей — Адама Міцкевіча, Уладзіслава Сыракомлю, Язэпа Драздовіча і інш. Першы, адносна спакойны перыяд жыцця а. Фабіяна Абрантовіча звязаны з дзяцінствам, сталеннем, фарміраваннем асобы. У гэты час за яго плячыма засталіся духоўная семінарыя Магілёўскай архідыяцэзіі ў Пецярбургу і Пецярбургская Каталіцкая Духоўная Акадэмія. Падчас вучобы ім былі напісаныя першыя рэлігійна-філасофскія працы «Ньюмэн і мадэрнізм» і «Касцёл і навука».

Тут ужо пачынаюць выяўляцца цудоўныя здольнасці а. Фабіяна Абрантовіча — як аднаго з самых выдатных студэнтаў, які вылучаўся бліскучым розумам і эрудыцыяй, яго адпраўляюць на вучобу ў Бельгію — у Лувенскі Каталіцкі Універсітэт. На той момант гэта быў цэнтр каталіцкай філасофіі і непарушная цытадэль руху неасхаластыкі, які ў хуткай будучыні ўжо захлісне ўсю Еўропу і стане адным з самых уплывовых напрамкаў рэлігійнай думкі. Варта адзначыць, што а. Фабіян Абрантовіч стаў першым беларусам у гісторыі гэтага ўніверсітэта, які паспяхова абараніў у яго сценах работу на ступень доктара філасофіі. На жаль, сама дысертацыя а. Абрантовіча, як і ўсе дакументы, якія тычацца яго стажыроўкі, згарэлі, калі падчас Другой сусветнай вайны Лувенскі ўніверсітэт пацярпеў ад бамбёжкі.

У 1912 а.Фабіян Абрантовіч вяртаецца ў Паўночную сталіцу царскай імперыі і адносна спакойны перыяд яго жыцця сканчаецца. Па прыездзе ў Пецярбург ён пачынае актыўную дзейнасць на ніве нацыянальнага адраджэння і аказваецца ўцягнутым ў самы эпіцэнтр падзей, якія разгортваюцца вакол лёсу маладой беларускай нацыі. Менавіта ён стаяў ля вытокаў Беларускай Хрысціянскай Злучнасці, якая пазней стала Беларускай Хрысціянскай Дэмакратыяй.

Пасля рэвалюцыйных падзей пераязджае ў Мінск у 1918 г. Разам з біскупам Лазінскім адправіў першую ў Мінску імшу на беларускай мове. Яго казанні адрозніваліся асаблівай пранікнёнасцю. Паслухаць набажэнствы, якія праводзіў а. Фабіян Абрантовіч, прыходзіў Янка Купала, з якім у яго вельмі хутка завязаліся цёплыя сяброўскія адносіны. У гэтай сувязі можна ўзгадаць, што, калі паэт цяжка захварэў зімой 1921 г., менавіта а. Фабіян дзяжурыў ля яго ложку ноччу ў шпіталі. Але адна з самых вялікіх заслуг гэтага вялікага чалавека ў мінскі перыяд жыцця — адкрыццё ў горадзе Каталіцкай Акадэміі.

Здавалася, што неўзабаве ўсе намаганні, укладзеныя ў адраджэнне беларускай нацыі, пачнуць сябе апраўдваць. Яшчэ ў 1921 г. карэспандэнт «Крыніцы» пісаў на хвалі шчасця і дабрадушнасці: «Без сумневу, цэнтрам беларускага рэлігійнага жыцця становіцца наша сталіца — Менск. Тут гэтае жыццё, не маючы такіх перашкод, як у Віленскай і Гродзенскай Беларусі, надзейна развіваецца. «Хрысціянская дэмакратычная злучнасць» лікам больш за 500 чалавек, якую ўзначальвае а. Фабіян Абрантовіч, духоўная семінарыя, у якой вучацца клерыкі-беларусы, кафедра беларускай мовы, капліца для беларусаў-каталікоў, кожную нядзелю — беларускія пропаведзі і спевы — вось росквіт беларускага рэлігійнага жыцця ў Мінску. Пра жыццё вёскі Усходняй Беларусі ў гэтай справе нам невядома».

Аднак гэтым утапічным надзеям, так маляўніча апісаным карэспандэнтам, спраўдзіцца было не наканавана. Палітыка атэізму ўжо трымала лапы з кіпцюрамі над іх галовамі, павольна сціскаючы іх. Шмат з тых, хто прысутнічаў тады на беларускіх набажэнствах, альбо загінуць, перамолатыя жорнамі савецкай рэпрэсіўнай машыны, альбо вымушаныя будуць сысці ва ўнутраную эміграцыю або назаўсёды пакінуць межы сваёй Радзімы.

Але пакуль над галовамі беларусаў спявалі птушкі, вясна вольнасці п'яніла духмяным водарам, а ў касцёле гучала беларуская мова. Усе атрымлівалі асалоду ад упэўненасці, што нарэшце Беларусь апынулася пад Божым бласлаўленнем. Цалкам магчыма, што так яно і было, бо менавіта ёй было наканавана стаць цэнтрам адраджэння уніі, якая ўвасобіла ў сабе асноўныя хрысціянскія каштоўнасці і засноўвалася на ідэі аб'яднання, а не разлучэння. Але гэта ўжо тэма для асобнага артыкула.

Цікавым фактам з'яўляецца і амаль дэтэктыўная гісторыя, якая здарылася ў пецярбургска-мінскі перыяд жыцця а. Ф. Абрантовіча. Гэта падзея аказала ўплыў на ўсё наступнае жыццё беларускай каталіцкай царквы. З таго, што здарылася, можна зразумець, што айцец Фабіян валодаў такімі якасцямі, як смеласць і ўменне рызыкнуць — не быў акадэмічным сухаром або празмерна строгім прапаведнікам, адарваным ад жыцця.

Яшчэ ў 1916 г. княгіня Магдалена Радзівіл падарыла на беларускія ўніяцкія мэты дыяментавае калье, перадаўшы яго ксяндзу Францішку Будзьку, а той у сваю чаргу аддаў яго а. Ф. Абрантовічу. На той момант за каштоўнасць давалі велізарныя грошы — 15 000 даляраў. а. Абрантовіч зрабіў схованку ў адным з дамоў Пецярбурга, дзе і паклаў калье. Аб яго існаванні доўгі час ведала толькі тры чалавекі: сам ксёндз Будзька, які памёр у 1920 г., а. Люцыян Хвецька, які перадаў яго ў Польскую эвакуацыйную камісію, і а. Фабіян Абрантовіч. У 1924 годзе, калі а. Фабіян вярнуўся ў Пецярбург за калье, у жывых застаўся толькі ён адзін. Гэтае падарожжа было велізарнай небяспекай, давялося прайсці праз мноства перашкод і нават зрабіць спецыяльныя паперы, якія сведчылі пра тое, што а. Абрантовіч з'яўляецца дыпламатычным кур'ерам.

Але сваёй мэты ён дасягнуў — неўзабаве калье было ў яго, грошы ад яго продажу былі накіраваныя на будаўніцтва семінарыі ў Пінску, якая дзейнічае і сёння, а таксама на падтрыманне Друйскага манастыра (Віцебская вобл. Браслаўскі раён п. Друя), якому наканавана было адыграць вялікую ролю ў жыцці ўніяцкага веравызнання на Беларусі. Менавіта дзякуючы гэтым фінансам адбывалася адраджэнне касцёла ў Друі, там жа адкрылася гімназія.

Варта адзначыць, што ўсюды, дзе з'яўляўся а. Фабіян Абрантовіч, ён стараўся вывесці жыццё людзей на новы ўзровень, зрабіць яго лепш, саміх людзей — больш адукаванымі, прышчапіць ім шырокія погляды, заснаваныя на веданні філасофіі, гісторыі, а таксама рэлігіі.

У той жа час а. Фабіян Абрантовіч іранічна ставіўся да ганарлівых і фанабэрыстых асоб, кажучы, што «пустая бочка гучна гудзіць». Быў ён чалавекам простым у абыходжанні, ўмеў знайсці словы як для моцных гэтага свету, так і для звычайных людзей. Усюды, дзе толькі ён жыў, неўзабаве людзі пачыналі казаць пра яго «наш Фабіян», «наш Абрантовіч».

З яго прыездам у Друю, яна зайграла новымі фарбамі, з'явілася болей інтарэсу не толькі да рэлігійнага жыцця, але і да ведаў, гістарычных славутасцяў, якія багата ўпрыгожвалі панарамныя віды гэтага мястэчка. Аднак у 1928 годзе святара адклікаюць з Друі. а. Фабіяну Абрантовічу быў аказаны вялікі гонар — яго прызначылі экзархам Апостальскага экзархата для каталікоў усходняга абраду ў Харбіне.

Нягледзячы на ўсю пашану і павагу, а. Абрантовіч пакідаў Друю з цяжкім сэрцам, ён маліўся перад ад'ездам знакамітай малітвай Хрыста ў Гефсіманскім садзе, у пахмурным настроі яго таксама праводзілі сябры і паплечнікі — усім здавалася, што ён яшчэ многае мог бы зрабіць менавіта для Беларусі, але замест гэтага, па прычынах, многія з якіх засталіся не да канца панятымі і абсалютна нелагічнымі, яго пераводзяць у Кітай.

Тут ён таксама зрабіў шмат для каталіцкай царквы і для мясцовых жыхароў, нягледзячы на велізарныя перашкоды на яго шляху: пабудаваў царкву, заснаваў гімназію з інтэрнатам для хлопчыкаў, арганізоўваў працу дзвюх школ для дзяўчынак, аформіў епархію і стаў выдаваць часопіс «Каталіцкі веснік». У гэты ж час а.Фабіян піша кардыналу Сінэра ліст, кажучы словамі, якія хутка апынуцца прароцкімі: «З Божай дапамогай я гатовы памерці за Хрыста і за Касцёл».

Так прайшло амаль дзесяць гадоў. Яшчэ нічога не казала аб надыходзячай катастрофе, якая забярэ з сабой тысячы нявінных жыццяў. У 1938 а. Фабіян Абрантовіч наведаў Рым, пабываў там у гасцях у Марыянскім доме (марыяне — манаскі ордэн да якога належаў а. Фабіян), пасля чаго паехаў у Навагрудак — наведаць родных, менавіта тут яго сустрэла вайна, а разам з ёй і савецкая ўлада.

Неўзабаве а. Абрантовіч адпраўляецца ў Львоў для сустрэчы з мітрапалітам Андрэем Шаптыцкім, адтуль ён збіраўся эміграваць на захад. Усё было вырашанае загадзя: праваднікі былі надзейнымі людзьмі, месца пераходу — невялікая рэчка была ўжо не раз правераная мясцовымі бежанцамі. Але а. Фабіян захварэў і вырашыў ехаць цягніком. Неўзабаве ён быў схоплены нямецкім патрулём, які адразу перадаў яго ў рукі савецкай улады, якая неадкладна адправіла яго ў турму.

Інтэлігентны пажылы святар з барадой здаваўся следчым лёгкай здабычай, яму інкрымінавалі шпіянаж. Якое ж было здзіўленне турэмных катаў, калі а. Фабіян адмовіўся сведчыць супраць сябе, адзінае абвінавачванне, якое ён прызнаваў: барацьба з атэізмам. Ні самыя страшныя катаванні, ні здзекі не змаглі зламаць яго сілы волі. Захаваліся сведчанні людзей, якія бачылі яго пакуты ў турме, сярод якіх, напрыклад, можна ўзгадаць такія: «Мансеньёр Фабіян Абрантовіч амаль увесь час быў без прытомнасці пасля жудасных збіццяў падчас допытаў, а калі прыходзіў у сябе, то ўсё гэта час праводзіў у малітве».

Бутырская турма праглынула ў сваёй жахлівай пашчы а. Фабіяна Абрантовіча, як і многіх іншых, 2 студзеня 1946 г. На другі дзень новага года, калі большасць людзей атрымлівала асалоду кароткім ёлачных шчасцем. Але загінуў ён ад рук катаў з незламанай воляй.

Уявіце сабе чалавека, які любіў спяваць і граць на фартэпіяна, захапляўся філасофіяй, верыў у бясконцую любоў Бога, нёс у свет толькі дабро, сумленна і самааддана служыў Айчыне. Гэта і ёсць а.Фабіян Абрантовіч — нястомны дзеяч, глыбокі мысліцель, пакутнік і проста адзін з нас. У 2003 годзе пачаты працэс беатыфікацыі, і зараз любы вернік можа звярнуцца да яго ў малітве.

Эма Лісоўчык, спецыяльна для charter97.org