Беларускі сцэнар

Што агульнага паміж апошнімі прэзідэнцкімі выбарамі ў ЗША і першымі прэзідэнцкімі выбарамі ў Беларусі?

raspracouka_3a_logo.gif


Як ні дзіўна, адказ на гэта пытанне ляжыць на паверхні: у абодвух выпадках мы маем справу з «паўстаннем мас». І, як мы пабачым ніжэй, амерыканцаў і беларусаў падштурхнулі да паўстання падобныя прычыны.

У 1994 годзе на першых і апошніх дэмакратычных выбарах у Беларусі пазасістэмны кандыдат-папуліст выскачыў як чорт з табакеркі і, насуперак прагнозам, перамог кандыдата ўлады прэм'ер-міністра Вячаслава Кебіча.

Хто галасаваў за Лукашэнку? Сацыяльная перыферыя: немаладыя людзі з нізкім узроўнем адукацыі, якія пражываюць у малых гарадах і сельскай мясцовасці. Ён перамог насуперак меркаванню палітычнай эліты і нягледзячы на адкрытае супрацьстаянне з боку дзяржаўных СМІ.

Знаёмая карціна, калі перасекчы Атлантычны акіян і перамясціцца ў машыне часу на 22 гады. Адзінае сур'ёзнае адрозненне ў сацыяльна-дэмаграфічнай структуры электаратаў пазасістэмных кандыдатаў — гендэрнае. 53% ад колькасці тых, хто прагаласаваў за Дональда Трампа, складалі мужчыны. І толькі 42% жанчын прагаласавалі за яго. Што да беларускага трыумфатара першых і ўсіх наступных прэзідэнцкіх выбараў, дык сярод яго прыхільнікаў заўсёды пераважалі прадстаўніцы слабага полу.

«Жанчына, — паводле справядлівай заўвагі адзінага палітыка (АП), — па сваёй сутнасці больш стабільны чалавек». У вечнай барацьбе дзвюх сілаў — якія адказваюць за захаванне стабільнасці і за адаптацыю да пераменаў — прырода ўсклала адказнасць за стабільнасць на жанчын, а за адаптацыю — на мужчын. Таму слабая палова чалавецтва схільная абіраць так званых «моцных лідараў», г.зн. тых, хто ў наш бурны час здольны падтрымліваць парадак і супрацьстаяць хаосу.

У гендэрнага парадоксу Дональда Трампа існуюць простыя тлумачэнні. Па-першае, антыфемінісцкія выказванні палітыка-бізнесмена, якія знаходзяцца па-за межамі дапушчальнага. Па-другое, жаночая салідарнасць пры галасаванні. Нагадаем, што ўпершыню ў гісторыі прэзідэнцкіх выбараў у ЗША кандыдату-мужчыну супрацьстаяла жанчына.

Сацыялогія сацыялогіяй, але многія беларусы ўспрымаюць падабенства двух палітыкаў на інтуітыўным узроўні. Сярод іх — Лідзія Ярмошына. Цытую: «У Дональда Трампа ў частцы манеры паводзінаў, канкрэтнасці і адназначнасці ёсць нешта агульнае з Аляксандрам Лукашэнкам».


Электаральная арыфметыка

«Феномен Трампа, — адзначыў патрыярх амерыканскай палітыкі Генры Кісінджэр, — гэта, у вялікай ступені, рэакцыя простых амерыканцаў на нападкі на іх каштоўнасці з боку інтэлектуальнага і акадэмічнага асяродку. Ёсць і іншыя прычыны, але гэта — значная».

Вынікі галасавання такую выснову пацвярджаюць: чым ніжэй узровень адукацыі, тым больш галасоў аддадзена Трампу. У выніку Клінтан перамагла сярод выпускнікоў універсітэтаў (58% супраць 37%). Насельніцтва ж з сярэдняй і няпоўнай сярэдняй адукацыяй прагаласавала сэрцам за Трампа (51% супраць 45%).

Калі ўзяць усе 981 выбарчую акругу і вылучыць з іх 50 найбольш адукаваных, у 48 з іх перамагла Клінтан. Дзве акругі, у якіх яна прайграла, — у штатах Нью-Ёрк і Мэрыленд, дзе размешчаны рэзідэнцыі найбольш заможных фінансістаў краіны. Дарэчы, у акрузе Манхэтан, дзе жывуць не столькі фінансісты, колькі ўладальнікі шматмільённых актываў з усяго свету, з лікам 9:1 выйграла Клінтан.

Феномен Лукашэнкі — гэта рэакцыя простых беларусаў на пагрозы іх каштоўнасцям з боку рынкавай эканомікі. Характарыстыку «простыя» ў дадзеным выпадку варта разумець у трактоўцы дырэктара Лявада-цэнтра Льва Гудкова: «гэта "просты" чалавек, абмежаваны (у інтэлектуальным, этычным і сімвалічным плане), які не ведае іншых мадэляў і ладаў жыцця, паколькі яму даводзіцца жыць ва ўмовах ізаляванага і рэпрэсіўнага грамадства».

Паміж простым амерыканцам і простым беларусам, безумоўна, ёсць шмат агульнага. Але колькі б паралеляў мы ні праводзілі, амерыканец застанецца амерыканцам, а беларус — беларусам. Нават на ўзроўні прастаты ад нацыянальных асаблівасцяў нікуды не схавацца. Абмяжуюся адной, прычым не якаснай, а колькаснай асаблівасцю.

Трамп — гэта першы за доўгія дзесяцігоддзі прэзідэнт меншасці. Ён стаў прэзідэнтам дзякуючы асаблівасцям выбарчага заканадаўства. Ад колькасці тых, хто прыняў удзел у галасаванні, кандыдат-папуліст атрымаў 45,94%, у той час як яго апанентка — 48,03% (+2,8 мільёна галасоў).

Электаральная арыфметыка «ўсенароднаабранага» на першых прэзідэнцкіх выбарах была іншай. Паводле дадзеных ЦВК (у 1994 годзе Ярмошына яшчэ не мела да вынікаў ніякага дачынення), у першым туры яго падтрымалі 44,82%, а ў другім — 80,1% выбаршчыкаў (56% з улікам яўкі).


Ад статыкі да дынамікі

Ад фактаў пяройдзем да прычынаў, што іх спарадзілі. На думку беларускага палітолага Аляксандра Шпакоўскага (гл. артыкул у «СБ» «ЕС упісаўся ў правы паварот»), свет перажывае свайго роду кансерватыўны паварот. Перамога Трампа ў ЗША і брытанскі Brexit — важныя, але далёка не адзіныя яго сведчанні.

Ліберальныя ідэі здаюць свае пазіцыі, бо ў апошнія 20–30 гадоў яны былі даведзеныя да абсурду. І сёння на нашых вачах разгортваецца правая рэвалюцыя, лічыць аўтар. Далей цытата: «Знявага хрысціянскіх традыцый і правоў карэннага насельніцтва пад соусам "талерантнасці" і мультыкультуралізму, ушчамленне нацыянальных інтарэсаў пад шыльдай глабалізацыі, дыскрэдытацыя сямейных каштоўнасцяў пад лозунгамі так званай гендэрнай роўнасці — было зроблена ўсё магчымае для дыскрэдытацыі так званых еўрапейскіх каштоўнасцяў у вачах шырокіх мас».

Вызначыць хваробу, паставіць правільны дыягназ — гэта першая і самая цяжкая задача, сцвярджаюць медыкі. Пры прыняцці палітычных рашэнняў разуменне прычын, якія спарадзілі крызіс, — задача не менш працаёмкая. Але калі памылка медыка можа прывесці да смяротных наступстваў для аднаго чалавека, дык памылка палітыка здольная абярнуцца трагедыяй для мільёнаў.

Увесь букет негатыву, пералічаны Шпакоўскім, сапраўды мае месца. Але пры чым тут ліберальныя ідэі, змагацца з якімі прапануецца з дапамогай кансерватыўнага павароту? На рубяжы XVIII–XIX стагоддзяў у Еўропе пачалася прамысловая рэвалюцыя. Яе галоўны вынік — пераход ад статыкі, уласцівай сярэднявеччу, да дынамікі.

Калі 200 гадоў таму паводле ВУП на душу насельніцтва перадавыя краіны апярэджвалі краін-лузераў у 4 разы, дык сёння — у 100, і разрыў гэты працягвае павялічвацца. Гэта розніца і гоніць сёння мільёны з Паўночнай Афрыкі ў Еўропу, часцяком з рызыкай для жыцця. Інтэрнэт падказвае, што, паводле дадзеных Міжнароднай арганізацыі па міграцыі (МАМ), у 2016 годзе пры спробе перасекчы Міжземнае мора загінула каля 5 тысяч чалавек. Гэта крызіс? Крызіс. Але дзе, у ліберальнай Еўропе або ў кансерватыўнай Афрыцы?


Мільёны працоўных месцаў для робатаў

Тэлефануе прыяцель і прапануе забраць відэамагнітафон і скрынку касет бязвыплатна, г.зн. дарма. Але ці мне тое трэба? Уяўляеце рэакцыю маёй жонкі на гэты цуд бытавой тэхнікі!

Як пісаў Станіслаў Лем: «Ад лучыны да электрычнай лямпачкі прайшла тысяча гадоў, ад лямпачкі да лазера — сто». Жыццёвы цыкл бытавых відэамагнітафонаў уклаўся ў два дзесяцігоддзі. Але сацыяльнае развіццё не паспявае за развіццём тэхналагічным. Учорашні цуд бытавой тэхнікі можна папросту выкінуць у кантэйнер для смецця, а што рабіць з тымі, хто аказваецца на ўзбочыне сучаснага жыцця? Ці ўратуюць іх сурагаты мінулага ў выглядзе традыцыйных каштоўнасцяў з іх нібыта духоўнасцю і саборнасцю?

У лютым сарока інтэрнэту прынесла на хвасце інфармацыю пра вынікі ўкаранення робатаў на лініі па зборцы мабільных тэлефонаў на адным з прадпрыемстваў у Кітаі. З 650 працоўных звольненыя 590. Выпуск прадукцыі вырас на 250%, а колькасць браку скарацілася на 80%.

Калі ў 2015 годзе ў свеце на 10 тысяч работнікаў прыпадала 69 прамысловых робатаў, дык у Паўднёвай Карэі — 531, у ЗША — 176, а ў Расіі — 1! Наколькі рэалістычным на фоне такой статыстыкі выглядае абяцанне Трампа стварыць 25 мільёнаў працоўных месцаў? Баюся, што пакуль закасаўшы рукавы ён будзе працаваць над выкананнем свайго перадвыбарчага абяцання, стварэнне працоўных месцаў у вытворчасці наогул страціць які-небудзь сэнс.

Сёння маладыя людзі ў прамыслова развітых краінах выходзяць на рынак працы ў перыяд, калі рынкавая даходнасць хутка ссоўваецца ад працы да капіталу — да робатаў і штучнага інтэлекту. У выніку белы рабочы клас («сінія каўнерыкі») у традыцыйных прамысловых раёнах і сельскай Амерыцы апынуўся выціснуты на задворкі.

Поспехі глабалізацыі выдатна глядзяцца, калі іх ацэньваць з дапамогай макракарыстальнікаў сусветнага гандлю. Але ў медаля «За перамогу ў глабалізацыі» ёсць і адваротны бок, якім ён усё часцей паварочваецца да большасці насельніцтва ў прамыслова развітых краінах. І Беларусь у іх шэрагу не з'яўляецца выключэннем.

У 1994 годзе беларуская сацыяльная перыферыя зрабіла свой выбар. Яе палітычны кумір не прапанаваў нічога канструктыўнага, што магло б дапамагчы людзям, якія знаходзяцца ў цяжкім становішчы. Затое ён сваёй непаліткарэктнасцю выказаў іх гнеў. Праз 22 гады сітуацыя паўтараецца.