Чаму інтэграцыйныя карты сталі больш цікавымі Мінску, чым Маскве. Адказвае Арцём Шрайбман

«Пакуль Лукашэнка застаецца ва ўладзе і штодня капае роў ля сваіх заходніх межаў, час у любым выпадку працуе на Маскву», — лічыць палітычны аглядальнік.

«Цяпер здаецца, што цікавасці да перамоваў аб саюзных праграмах больш у Мінска, чым у Масквы, — піша Арцём Шрайбман на партале carnegie.ru. — Таму што беларускаму боку патрэбныя гарантыі, што Расія і далей будзе рэфінансаваць свае ж крэдыты. Подпіс пад 28 планамі інтэграцыі Лукашэнка палічыў найменшай з даступных яму саступак.
Мінск і Масква ў чарговы раз маюць намер паглыбіць інтэграцыю, падпісаўшы тое, што раней называлася дарожнымі картамі, а цяпер — саюзнымі праграмамі. Амаль тры гады пакутлівых перамоваў, падобна, набліжаюцца да развязкі, і ўвосень 2021 года бакі збіраюцца падпісаць 28 галіновых планаў збліжэння ў розных кірунках.

Падпісанне спачатку нязграбна анансаваў беларускі амбасадар у Маскве Уладзімір Сямашка. Яго заява была зразуметая так, што Пуцін і Лукашэнка падпішуць дакументы ўжо 9 верасня, на пятай сёлета сустрэчы. Але неўзабаве Дзмітрый Пяскоў параіў не забягаць наперад, а сам Сямашка заявіў, што яго словы сказілі.

Нарэшце, Лукашэнка яшчэ больш змякчыў сенсацыю: ён з Пуціным паспрабуе вырашыць усе астатнія пытанні на сустрэчы, а затым, калі атрымаецца, урады зацвердзяць саюзныя праграмы. Пасля гэтага кіраўнікі дзяржаў зноў сустрэнуцца, каб урачыста падпісаць іх ад імя Вышэйшага дзяржсавета Саюзнай дзяржавы.

Зніжаныя дамаганні

Анонсы ў стылі «вось-вось падпішам» сталі традыцыяй для перамоў Мінска і Масквы аб інтэграцыі. Але цяпер здаецца, што справа сапраўды набліжаецца да фіналу. Лукашэнку патрэбныя новыя порцыі расійскай падтрымкі, а іншых, менш сур'ёзных саступак у запасе не засталося.

Гэта два гады таму можна было горда адмовіцца падпісваць дарожныя карты, пачаць з Расіяй спачатку нафтавую вайну, а затым вінаваціць яе ва ўмяшанні ў выбары. Другі раз пляскаць гэтымі дзвярыма было б неабдумана — іншых дзвярэй побач не засталося.

Аднак не варта пераацэньваць тыя дакументы, якія бакі рыхтуюцца падпісаць. Абедзве краіны — кожная па сваіх прычынах — зараз зацікаўлены ў тым, каб прадставіць іх як інтэграцыйны прарыў, але за гады перамоў іх змест прыкметна выхаласціўся.

Сур'ёзныя фарматы інтэграцыі, накшталт наднацыянальных органаў або адзінай валюты, адтуль прыбралі яшчэ ў 2019 годзе, як шмат разоў паўтараў Лукашэнка. Ужо тады Мінск і Масква зафіксавалі, што не могуць узяць амбіцыйную планку дамовы аб Саюзнай дзяржаве ад 1999 года, які апісваў стварэнне дэ-факта канфедэрацыі з агульным парламентам, урадам і Канстытуцыяй.

Замест гэтага застаўся набор з дакументаў, якія апісваюць траекторыю збліжэння ў розных галінах. Прычым тэрмін іх выканання, па заявах беларускага прэм'ер-міністра рамана Галоўчанкі, таксама даўжэў. Калі раней гаворка ішла аб двух-трох гадах пасля падпісання, то зараз выкананне некаторых праграм расцягваецца на шэсць гадоў — да 2027 года.

Мяркуючы па заявах бакоў, нявырашаным засталося адно, але істотнае пытанне. Расійскі амбасадар у Мінску Яўген Лук'янаў у чэрвені апісваў няўзгодненую карту як звязаную з «энерганосьбітамі, коштамі і акцызамі». А беларускі амбасадар Сямашка заявіў, што гаворка ідзе пра рознагалоссі па цэнаўтварэнні на газ.

Лукашэнка ўжо шмат гадоў патрабуе, каб беларускія спажыўцы маглі б атрымліваць газ па ўнутрырасійскай цане. Масква ж субсідуе сваім заходнім рэгіёнам льготныя стаўкі на транспарціроўку газу, што зніжае выніковую цану ў разы ў параўнанні з тымі $130 за тысячу кубаметраў, якія плаціць Мінск.

У выніку на перамовах аб інтэграцыі, па даных «Коммерсанта», вырашылі выключыць гэтае пытанне з абмеркавання. Калі гэта так, то адзіны рынак газу будзе створаны на расійскіх умовах, гэта значыць будзе мала чым адрознівацца ад цяперашняга.

Незразумела і тое, як менавіта будзе вырашана нібыта ўжо ўзгодненае пытанне, як будуць кампенсаваць беларускім НПЗ расійскі падатковы манеўр у нафтавай галіне, які і стаў нагодай для дыялогу аб паглыбленні інтэграцыі яшчэ ў 2018 годзе. Перакладаючы падатковы цяжар з экспартных пошлін на здабычу нафты, Масква кампенсуе сваёй нафтаперапрацоўчай прамысловасці падаражэнне сыравіны праз прамую субсідыю з бюджэту.

Мінск хоча такой жа кампенсацыі для сваіх НПЗ, але Масква ў адказ патрабавала уніфікацыі падатковых сістэм аж да адзінага падатковага кодэкса. Але цяпер з заяваў Лукашэнкі вынікае, што бакі хутчэй гарманізуюць сістэмы маніторынгу і ўліку ў падатковай сферы, каб «ведаць, хто якія падаткі выплачвае, якая база ў іх, якая — у нас».

Пакуль невядома, ці гатовая Масква даць мільярды долараў кампенсацыі за такую павярхоўную інтэграцыю —хутчэй форму каардынацыі — дзвюх падатковых службаў. Але пасля мінулай сустрэчы Лукашэнкі і Пуціна ў ліпені бакі гучна казалі аб кампенсацыі падатковага манеўру ў форме крэдытаў.

Улічваючы жорсткія заходнія санкцыі і закрытыя еўрапейскія рынкі капіталаў, новыя крэдыты для Лукашэнкі лепшыя, чым нічога. Але гэта відавочнае зніжэнне патрабаванняў у параўнанні з тым, што было раней, калі гаворка ішла аб прамых трансфертах з расійскага бюджэту на $10–11 млрд да 2024 года.

Масква таксама хоча знізіць аб'ёмы кантрабанды праз беларуска-расійскую мяжу, і саюзныя праграмы, мабыць, зробяць больш празрыстай мытную сферу, уключаючы адсочванне руху грузаў унутры Саюзнай дзяржавы. Прынамсі, на гэта таксама намякнуў Лукашэнка 1 верасня.

Механізмы прывязкі

Самае важнае пытанне, зразумела, не ў тым, ці падпішуць Лукашэнка і Пуцін інтэграцыйныя карты, а ў тым, ці будуць дзве дзяржаўныя машыны выконваць падпісанае. Пасля зацвярджэння саюзных праграм пачнецца новы гандаль за інтэрпрэтацыю таго, што ў іх запісана і хто павінен першым рабіць які крок.

Пакуль невядома, ці будзе ў дакументах падрабязны графік іх выканання і нейкія механізмы прымусу адзін аднаго выконваць гэты графік, але ўявіць сабе такую ступень дэталізацыі складана.

Гэтыя саюзныя праграмы, калі яны будуць падпісаныя і выкананыя, адназначна зблізяць дзве краіны. Гэты рух не да зліцця, але да большага ўзаемапранікнення эканомік і гарманізацыі іх правілаў працы. Паводле задумы Масквы, чым цясней пераплятуцца рэальныя бізнесы і сістэмы рэгулявання, тым менш шанцаў, што будучая беларуская ўлада захоча паўтарыць шлях украінскай.

Аднак, улічваючы гісторыю беларуска-расійскай інтэграцыі, рамачныя дакументы — гэта не самы эфектыўны механізм для вырашэння такой задачы. Ёсць больш хуткія метады ўмацаваць доўгатэрміновую прывязку Мінска, і Масква іх актыўна выкарыстоўвае.

Адзін прыклад — нядаўняе размяшчэнне каля Гродна сумеснага вучэбна-баявога цэнтра ВПС і СПА з невядомай колькасцю расійскіх вайскоўцаў і баявой тэхнікі, уключаючы самалёты. Іншы — пераключэнне на расійскія парты экспарту беларускіх нафтапрадуктаў, а ў перспектыве — і часткі калійных угнаенняў, якія трапляюць пад еўрапейскія санкцыі.

А саюзныя праграмы інтэграцыі, нават калі меркаваць па заяўленых тэрмінах, — гэта доўгі і глейкі працэс. У будучыні цікавасць да яго можа знікнуць у якога-небудзь з бакоў або ў абодвух, асабліва калі за гэты час у Маскве і Мінску зменяцца першыя асобы.

Новыя задачы і магчымасці

Цяпер здаецца, што цікавасці да перамоваў аб саюзных праграмах больш у Мінска, чым у Масквы. Таму што беларускаму боку патрэбныя гарантыі, што Расія і далей будзе рэфінансаваць свае ж крэдыты. Подпіс пад 28 планамі інтэграцыі Лукашэнка палічыў найменшай з даступных яму саступак. У выніку большасць заяў аб праграмах інтэграцыі з пачатку года зыходзіць з Мінска.

З расійскага боку энтузіязму ў гэтым пытанні цяпер відавочна менш, чым было ў 2019 годзе. Становішча спраў у адносінах з тых часоў радыкальна змянілася, і ў Масквы зараз ёсць куды больш надзейныя і хуткія спосабы прывязаць да сябе Мінск. Можна абвяшчаць якія заўгодна поспехі на перамовах аб паглыбленні інтэграцыі, але ўсе разумеюць, што Лукашэнка ніколі не пагодзіцца стаць губернатарам расійскай правінцыі. А калі прымусіць яго, гэта не падтрымае беларускі народ і не прызнае Захад, улічваючы праблемы Лукашэнкі з легітымнасцю.

За выключэннем бюракратаў, якія працуюць па гэтай тэме, у якіх ёсць зразумелая цікавасць давесці справу да канца, Крэмль вядзе інтэграцыйны дыялог хутчэй па інерцыі або ў адказ на запыты Мінска аб новых грошах. Падпішам — добра, нешта выканаем — яшчэ лепш, можна будзе і крэдыт Лукашэнку даць, не даводзіць жа яго да дэфолту.

Але калі перамовы зноў сарвуцца да або пасля падпісання папер, Масква наўрад ці пачне перажываць, што губляе саюзніка. Беларускі палітычны крызіс стварыў новую сітуацыю. Пакуль Лукашэнка застаецца ва ўладзе і штодня капае роў ля сваіх заходніх межаў, час у любым выпадку працуе на Маскву».