Хто забіў Віталя Шышова? Асноўныя версіі гібелі кіраўніка «Беларускага дома ва Украіне»
3 жніўня ў Святошынскім парку ў Кіеве быў знойдзены мёртвым Віталь Шышоў — кіраўнік «Беларускага дома ва Украіне», які падтрымліваў палітычных уцекачоў з Беларусі. Аглядальнік «МБХ медыя» Раман Папкоў распавядае пра асноўныя версіі гібелі актывіста.
Да чаго гэта падобна, або папярэджанні ад СБУ
Гібель у Кіеве Віталя Шышова падобная да яшчэ трох злавесных смярцей праціўнікаў рэжыму Аляксандра Лукашэнкі. Кіраўніка «Беларускага дома ва Украіне» знайшлі павешаным — ён прапаў падчас прабежкі. У жніўні 2020 года ў лесе на ўскраіне Мінска быў знойдзены павешаным вядомы беларускі футбольны фанат Мікіта Крыўцоў. У тым жа жніўні 2020-га ў лесе ў Гродзенскай вобласці знайшлі павешаным дырэктара ваенна-гістарычнага музея Канстанціна Шышмакова, які адмовіўся падчас прэзідэнцкіх выбараў падпісаць фальсіфікаваны пратакол. А ў 2010 годзе на сваёй дачы пад Мінскам знайшлі павешаным апазіцыйнага журналіста, заснавальніка і кіраўніка апазіцыйнага сайта «Хартыя-97» Алега Бябеніна.
Украінская паліцыя расследуе дзве версіі смерці Шышова: самагубства і забойства, замаскіраванае пад самагубства. У першую версію не верыць ніхто з яго атачэння — ні дзяўчына загінулага, ні паплечнікі па «Беларускім доме». Раней Шышоў звяртаў увагу на сачэнне за сабой. Пра магчымае дачыненне спецслужб да гібелі актывіста гаворыць кіраўнік аддзела расследаванняў «Bellingcat» Хрысто Грозеў — праўда, ён чамусьці мае на ўвазе ФСБ. Навошта ФСБ уцягвацца ў гісторыю з забойствам беларускага палітэмігранта, які жыве ў Кіеве, Грозеў не патлумачыў.
Куды больш праўдападобнай выглядае версія, звязаная непасрэдна са спецслужбамі Лукашэнкі. Прадстаўнік «Беларускага дома ва Украіне» Юрый Шчучко ў эфіры канала «Настоящее время» сказаў, што «Беларускі дом ва Украіне» атрымліваў інфармацыю аб тым, што ва Украіну прыязджаюць з Беларусі прадстаўнікі сіл спецыяльных аперацый Мінабароны РБ, працуе агентура КДБ. Інфармацыя, паводле яго слоў, паступала «ў тым ліку і з СБУ», і менавіта Служба бяспекі Украіны заклікала беларусаў быць асцярожней.
Хто гэта мог зрабіць
Кіеў — адна з галоўных кропак прыцягнення беларускай палітычнай эміграцыі. Вялікія суполкі беларускіх палітуцекачоў у апошнія месяцы склаліся і ў Літве, і ў Польшчы. Але пры выратаванні ў экстранай сітуацыі менавіта Украіна для многіх грамадзян РБ была самым зручным варыянтам: для перасячэння ўкраінскай мяжы не патрэбная шэнгенская віза.
«Беларускі дом ва Украіне» з'явіўся ў канцы 2020 года. Яго актывісты займаліся дапамогай новым уцекачам: адаптацыяй, легалізацыяй, пошукам жылля і працаўладкаваннем. Праводзілі яны і вулічныя акцыі пад бел-чырвона-белымі сцягамі — ля амбасады Беларусі ў Кіеве і на Майдане.
Актыўнасць БДУ ў Кіеве выклікала моцную занепакоенасць у беларускіх улад, якія не саромеліся прымаць меры ў адказ на вуліцах украінскай сталіцы. У канцы 2020 года быў разгромлены мемарыял памяці ахвяр рэжыму Лукашэнкі, створаны беларусамі, што жывуць у Кіеве, і які прадстаўляў з сябе кампазіцыю з фотаздымкаў загінулых, сцяжкоў і лампадак — ён з'явіўся проста насупраць беларускай амбасады ва Украіне. 30 снежня яго часткова знішчылі невядомыя. На сваіх акцыях удзельнікі БДУ нярэдка бачылі назіральнікаў, ідэнтыфікаваных як «ціхары» — супрацоўнікі беларускіх спецслужб. У чэрвені падчас пікету БДУ на Майдане супраць актывістаў зладзілі правакацыю. Трое мужчын нападпітку (як мяркуецца, жыхароў Кіева) пачалі абражаць беларусаў і ўчынілі бойку. Калі правакатары пакінулі Майдан, актывісты БДУ прасачылі за імі —выявілася, троіца пайшла да беларускай амбасады, каля якой сустрэлася з мужчынам, які раней неаднаразова вёў назіранне за акцыямі БДУ. Мужчына перадаў правакатарам скрутак. Беларусам удалося нават засняць на відэа, як адзін з правакатараў пералічвае грошы.
Але выкарыстанне ў вулічных бойках п'яніц, цалкам магчыма, было толькі пачаткам атакі на «Беларускі дом ва Украіне». Яшчэ ў 2012 годзе, піша «Новая газета», тагачасны кіраўнік КДБ Беларусі Вадзім Зайцаў абмяркоўваў з іншымі афіцэрамі планы забойстваў ворагаў Лукашэнкі, у тым ліку тых, якія пражывалі за мяжой — журналіста Паўла Шарамета і былога начальніка мінскага СІЗА-1 Алега Алкаева.
На тэрыторыі Беларусі з «ворагамі» распраўляцца прасцей — у 90-я і пачатку 2000-х там былі забітыя многія нязручныя рэжыму Лукашэнкі людзі. Але Паўла Шарамета ўзарвалі ў 2016 годзе ў цэнтры Кіева — і «беларускі след» цяпер з'яўляецца адной з асноўных версій. Магчыма, спецслужбы Лукашэнкі гатовыя рабіць і новыя крокі за межы сваёй ахопленай страхам рэспублікі.
«Версія ў мяне адна: гэта забойства»
«МБХ медыя» паразмаўляла пра магчымыя прычыны гібелі кіраўніка «Беларускага дома ва Украіне» з яго намеснікам Радзівонам Батуліным:
— Якія версіі гібелі Віталя Шышова вы разглядаеце?
— Версія ў мяне адна: гэта забойства, Віталя забілі. Гэта замова ад Лукашэнкі. А выканаўцам мог быць хто заўгодна. Дастаткова і агентуры, у тым ліку нават расійскай, каб гэта ажыццявіць, і проста ўкраінцаў, якіх маглі наняць. Важна разумець, што «Беларускі дом ва Украіне», акрамя дапамогі бежанцам, займаўся таксама многімі іншымі праектамі, у тым ліку дапамогай добраахвотнікам [якія ваявалі на баку Украіны на Данбасе]. Мы папулярызавалі абарону суверэнітэту краін [постсавецкай прасторы]. Мы разумелі, што трэба пераймаць добраахвотніцкі і валанцёрскі досвед, размаўлялі з добраахвотнікамі, перадавалі гэты досвед беларусам. Гэта магло не падабацца, у тым ліку, і расійскім спецслужбам.
Я сам чалавек «правых» поглядаў. Мы з Віталём Шышовым не хавалі сваіх асоб і працавалі з медыя, давалі інтэрв'ю ад імя нашай арганізацыі. Праз гэта часта кажуць, што «Беларускі дом ва Украіне» — «правая» арганізацыя. Але мы яе не пазіцыянуем як «правую». Мы распрацавалі сеткавыя сувязі, перадаём ад чалавека да чалавека інфармацыю, выцягваем людзей з Беларусі, дапамагаем людзям легалізоўвацца, ціснем на спонсараў рэжыму Лукашэнкі — напрыклад, такіх, як нарвежская кампанія «Yara International». Ворагаў у нас шмат, але асноўны вораг — Лукашэнка, і выгадная смерць Віталя толькі яго тэрарыстычнаму рэжыму.
— Вашы калегі па «Беларускім доме ва Украіне» кажуць, што СБУ папярэджвала ўдзельнікаў арганізацыі аб росце небяспекі з боку беларускіх спецслужб. Што вам пра гэта вядома?
— Людзі з СБУ сапраўды папярэджвалі, што супраць удзельнікаў «Беларускага дома ва Украіне» рыхтуюцца правакацыі і нават выкраданні. Мы з Віталём абмяркоўвалі гэтую сітуацыю, у тым ліку з гэтымі яго прабежкамі. Я прасіў яго не бегаць там-та і там-та [у небяспечных месцах], бо гэта [можа быць] небяспечна.
— Як вядома, Віталь Шышоў — ужо не першы вораг Лукашэнкі, якога знайшлі павешаным…
— Так. Калі 2 жніўня Віталь знік, група актывістаў і знаёмых прыехалі яго шукаць па маршруце яго прабежкі. Яны яго спачатку не знайшлі. Сярод тых, хто прыехаў шукаць, быў Павел Кухта, брат забітага год таму ў Мінску Мікіты Крыўцова. Мікіту таксама забілі, павесілі ў лесапаласе. У Мікіты якраз нядаўна быў дзень нараджэння, які мы адзначылі каля беларускай амбасады, нагадаўшы, што ніхто не забыты.