Прэзідэнцкія выбары ў Казахстане: вынік прадказальны?
26 красавіка ў Казахстане пройдуць датэрміновыя прэзідэнцкія выбары. Нязменны лідар Нурсултан Назарбаеў ідзе на свой сёмы тэрмін. Хто разам з ім пазмагаецца за пасаду кіраўніка дзяржавы?
Перадвыбарчы плакат у Алма-Аце
У Казахстане завяршаецца перадвыбарная агітацыя кандыдатаў у прэзідэнты краіны. З 27 чалавек, якія мелі намер пазмагацца за пасаду кіраўніка дзяржавы, Цэнтральнай выбарчай камісіяй былі зарэгістраваныя толькі трое: дзеючы прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў, кандыдат ад Камуністычнай народнай партыі Казахстана Тургун Сыздыкаў і самавылучэнец, кіраўнік рэспубліканскага аб'яднання прафсаюзаў Абельгазы Кусаінаў.
Многія з прэтэндэнтаў, якія падалі дакументы для рэгістрацыі іх кандыдатамі ў прэзідэнты Казахстана, не прайшлі экзамен на веданне дзяржаўнай мовы. Іншыя не змаглі сабраць неабходную колькасць подпісаў выбаршчыкаў (93 тысячы).
У Казахстане ўсе выбары праводзяцца датэрмінова
Як і папярэднія выбары 2011 года, цяперашняя кампанія праводзіцца датэрмінова. 14 лютага намеснік старшыні Асамблеі народаў Казахстана Анатоль Башмакоў прапанаваў правесці ў гэтым годзе датэрміновыя выбары прэзідэнта. Аргументуючы сваю ініцыятыву, ён растлумачыў, што ў 2016 годзе павінны былі адбыцца адразу і парламенцкія, і прэзідэнцкія выбары, а паколькі наступным годзе эканамісты прагназуюць пік сусветнага фінансавага крызісу, было б слушна правесці прэзідэнцкія выбары датэрмінова.
Перадвыбарчы плакат з выявай Нурсултана Назарбаева ў Алма-Аце
Зрэшты, па словах казахстанскага палітолага, галоўнага рэдактара біяграфічнай энцыклапедыі "Хто ёсць хто ў Казахстане" Даніяра Ашымбаева, у краіне фактычна ўсе прэзідэнцкія выбары праходзілі не ў свой тэрмін.
Першыя ўсенародныя выбары адбыліся ў снежні 1991 года. Згодна з Канстытуцыяй РК, наступныя павінны былі прайсці ў 1996 годзе. Аднак годам раней быў праведзены рэферэндум па падаўжэнні паўнамоцтваў прэзідэнта да 1 снежня 2000 года. У студзені 1999 года адбыліся першыя датэрміновыя выбары. У 2005 годзе прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў атрымаў 91,15 адсотка галасоў выбаршчыкаў і застаўся на пасадзе кіраўніка дзяржавы наступныя 7 гадоў. Але ўжо ў красавіку 2011 года прайшлі чарговыя датэрміновыя выбары.
Аналізуючы казахстанскую спецыфіку палітычнага поля, Даніяр Ашымбаеў рэзюмуе, што на самай справе выбары ў Казахстане заўсёды праводзяцца тады, калі гэта лічыцца неабходным з пункту гледжання палітыкі. Таму і разумець іх трэба не як пытанне выбару, а як пазіцыю па даверу да прэзідэнцкай палітыкі і працягу паўнамоцтваў кіраўніка дзяржавы на чарговы тэрмін. Бо да гэтага часу ў Казахстане да гэтага часу не стаіць пытанне пра пераемніка Нурсултана Назарбаева.
У іншых кандыдатаў шанцаў няма
Усё, што адбываецца, на думку казахстанскіх палітолагаў, кажа пра тое, што ў двух кандыдатаў няма шанцу на перамогу. Людзі прывыклі да Назарбаева. Ён знаходзіцца ў руля вось ужо 6 тэрмінаў, а цяпер балатуецца на сёмы. Іншых прэтэндэнтаў казахі не ведаюць. Ды агітацыйная кампанія не дае магчымасці казахам убачыць кандыдатаў у больш выгадным святле.
На адным з выбарчых участкаў (фота з архіва)
Так, у каментарах DW казахстанскі палітолаг Алег Сідараў заўважыў, што праграмы ў кандыдатаў у прэзідэнты напісаныя як пад капірку. "У іх няма ні аднаго распазнавальнага, арыгінальнага тэзіса. Гэтыя людзі ўжо загадзя ведаюць, што прайграюць. Усіх кандыдатаў проста нельга параўноўваць, занадта розныя ў іх вагавыя катэгорыі. Напэўна, гэта як Майка Тайсана выпусціць на рынг з навічкамі, якія ні разу не атрымлівалі перамогу", — адзначыў Алег Сідараў.
З пункту гледжання палітолага, і ў Казахстане, і за мяжой ўсё выдатна разумеюць, што ў кандыдата Назарбаева няма канкурэнтаў, ды і не прадбачыцца пакуль. Нурсултан Назарбаеў кіруе Казахстанам з 1989 года, калі ён упершыню заняў пасаду першага сакратара ЦК Кампартыі Казахскай ССР. Першым прэзідэнтам ён стаў у красавіку 1990 года.
Выбары без выбару?
Ёсць і іншы момант, які кажа пра прадказальнасці прэзідэнцкіх выбараў у Казахстане. Паводле слоў спецыяліста па пытаннях камунікацыі і інфармацыі Бюро ЮНЕСКА ў Алма-Аце Сяргея Карпава, кожны грамадзянін Казахстана мае права на атрыманне дадатковай інфармацыі для таго, каб правільна зрабіць свой выбар. Але ў выбаршчыкаў не заўсёды ёсць магчымасць займець нейкую дадатковую інфармацыю пра кандыдатаў ці іх праграмах. "Я, як шараговы грамадзянін Казахстана, як і ўсе, атрымліваю інфармацыю са СМІ. Пытанне ў тым, наколькі яны незалежныя ад дзяржзаказу? Бо ў нас няма грамадскага тэлебачання, дзе можна было б даведацца непрадузятую інфармацыю?" — Заўважыў Сяргей Карпаў.
Нават калі хтосьці і захоча даведацца дадаткова што-небудзь пра кандыдатаў, то работнікі выбарчай камісіі, мякка кажучы, проста раяць такому вось цікаўнаму грамадзяніну чытаць усе тыя ж газеты.
Акрамя таго, кажа Сяргей Карпаў: "Непразрыстасць працэсу не дае магчымасці праверыць механізм дзеяння дэмакратычных нормаў, якія апрыёры павінны абумоўліваць магчымасць выбару". Таму, адзначае ён, узнікае яшчэ адно пытанне: як прасачыць лёс свайго голасу? "Можна звярнуцца з адпаведным запытам у дзяржорганы. Але не факт, што адказ будзе атрыманы, бо няма празрыстасці працэсу, і права на інфармацыю таксама няма", — лічыць Карпаў. Такім чынам, на яго думку, "пытанне выбару зводзіцца да адсутнасці выбару як такога" і да "адсутнасці інфармацыі аб тых, каго прапануюць у якасці кандыдата".
Пераклад НЧ